_edited_p.png)
‘‘Humen’’ın ‘‘human’’ sözcüğünün çoğul hali olmamasının nedeni, insan anlamına gelen bu sözcüğün İngilizceye Latinceden geçmiş olmasıdır. ‘’Man’’ (erkek) veya ‘‘woman’’ (kadın) gibi sözcüklerin çoğul biçimlerinde ‘’men’’ ile ‘‘women’’a dönüşmesinin nedeni ise bunların öz İngilizceden gelmesidir. Bu, sonuna -en son eki getirilerek çoğul yapılan diğer sözcüklere benzeyen bir durumdur: Buna örnek olarak çoğulları ‘’children’’ olan ‘‘child’’ ve ‘‘oxen’’ olan ‘‘ox’’ kelimelerini verebiliriz. İngilizceye dışarıdan dahil olan sözcükler ise yerli sözcüklerin yaşadığı değişimlere maruz kalmaz.
‘’Human’’ın Latin Kökenleri
‘’Human’’, ‘’woman’’ sözcüğüne bağlantılıymış gibi gözükebilir; çünkü ikisi de ortak bir -man kökünden doğup farklı birer ön ek alarak anlam kazanmış gibi duruyor. Bu durum, ‘’woman’’ için geçerli olsa da ‘’human’’da tamamıyla farklı bir durum söz konusu.
‘’Human’’, İngilizceye Latince sözcük humanus’dan gelmekte; ve humanus, Latincede de insan anlamına geliyor.
Humanus, Latince bir isim olan humus’tan türeyen bir sözcüktür. Aklınıza aynı ismi taşıyıp nohuttan yapılan leziz bir meze gelmiş olabilir; ama Latincede bu sözcük ‘’toprak’’ anlamına gelmekteydi.
Humanus, ‘’humus’’ sözcüğü ile -anus son ekinin birleşimiyle oluşturulmuş, böylece de bir isim alınıp temel sözcükle alakalı yeni bir isim yaratılmıştır. Bunun sonucunda da anlamı hem insan (human) olan hem de ‘’toprağın/dünyanın yaratığı’’ anlamı sayesinde halen Dünya ve toprakla ilintili olan bir kelime ortaya çıkmıştır. Antik Roma’nın tarım ile ilgilenen bir topluluk olması, tahmin edilebileceği üzere, geçimlerini ekip biçtikleri tarlalar ile insanlık arasında yakın bir ilişki kurmalarına ve de sonuç olarak bu iki kelimenin doğuşuna neden olmuştur.
İngilizce human’ı içine dahil etmeden önce, daha eski İngilizce formlarında hem erkek hem de kadınlara hitap etmek için basitçe ‘’man’’ sözcüğü kullanılırdı. Hatta bunun kanıtı, ‘’man’’in tüm insanlardan bahsedilirken kullanılması ila insanlık anlamına gelen ‘’mankind’’ sözcüklerinde gözlenebilir.
‘’Woman’’ın Farkı Nedir?
‘’Woman’’ın hikayesi ise ‘’human’’inkinden çok daha farklı.
Yukarıda bahsedildiği üzere, Eski İngilizcede tüm insanları kapsayan sözcük ‘’mann’’dı (Modern İngilizcedeki ‘’man’’in kökeni). Lâkin bu sözcük, erkek insanlara hitap etmiyordu.
Böylece insanlar Eski İngilizcede cinsiyet belirterek kadınları betimleyen yeni bir isim oluşturmak için ‘’mann’’a bir ön ek getirdi. ‘’Mann’’ın dişi versiyonu ‘’wifmann’’ oldu (dişi + insan).
Eski İngilizcede erkek insanlara verilen isim wer’di. Bu sözcük, modern İngilizcede yalnızca tek bir formda korunmaktadır: hayvan isimleriyle birleşerek o hayvana dönüşebilen bir erkeği tasvir eden bir ön ektir (werewolf, yani kurt adam gibi).
Yani günümüzde dişi insanlara hitaben kullanılan ‘’woman’’ ismi, direkt olarak ‘’wifmann’’dan türemiştir.
Peki Neden ‘’Humen’’ Değil?
Çünkü İngilizceye diğer dillerden gelen sözcükler, ya da başka bir deyişle ödünç sözcükler, hiçbir zaman ‘’teeth, mice, men...’’ gibi düzensiz sözcük biçimlerine yol açan dil ortamlarında bulunmamışlardır.
Ödünç sözcükler, İngilizcenin normal kurallarına göre biçim değiştirir. Çünkü günün sonunda, her dilin konuşanı basitliği tercih etmektedir. Yani yeni sözcüklere düzensiz örüntüler yüklenmesine sebebiyet verecek bir etken ortada bulunmamaktadır. Bir dilde düzensizliklerin gerçekleşme nedeni değişimdir. Dolayısıyla da İngilizcedeki tüm bu düzensiz biçimler, bilinçli bir karardan değil, yüzlerce yılın bir ürünü olan dil evriminden kaynaklanır.
Bu yüzden de İngilizce konuşanlar, ‘’human’’ sözcüğünü kelime dağarcıklarına kattıklarında buna normal bir çoğul ek vermeye karar vermişlerdir (humans).
‘’Man’’in Çoğulu Neden ’’Men’’?
‘’Man’’ veyahut ’’woman’’ gibi sözcüklerin düzensiz çoğul biçimlere sahip olmasının nedeni ise İngilizcede dilin başlangıcından beri var olmalarıdır.
İngilizce dili 1400 yılı aşkın, oldukça çalkantılı bir tarihe sahiptir. İngilizceyi kullanan ilk grup olan Anglosaksonlar, tarihleri boyunca sıkıntılı dönemlerden geçmiştir: Buna örnek olarak farklı dillere sahip birçok kabile tarafından buyruk altına alınıp yönetilmeleri verilebilir. İşte başka kültür ve dillere olan yakın temasları da dillerini derinden etkilemiştir.
Eski İngilizce, bugün konuşulan halinden öylesine farklıydı ki modern İngilizce bilen biri duysa ne dendiğini anlayamayacaktır.
Modern İngilizcenin düzensiz çoğulları, bu dilin tarihinin başlarında gerçekleşmiş olan ses değişimlerine örnektir. Bir dilin sesleri, insanların sözcükleri telaffuz edişi minik değişimlere uğradıkça sürekli değişir. Zamanla bu, bir dildeki eski ve yeni sözcükler arasında bir kopukluğa yol açar. Gereken süre sağlanırsa, ki bu binlerce yıllık bir süreçtir, yeni diller de işte böyle ortaya çıkar.
I Mutasyonları
Mutasyonlar, Eski İngilizcede kelimeler çoğullaştığında gözlenen bir ‘’sesli değişimi’’ sistemiydi.
Bu değişimin kalıtını mouse/mice, tooth/teeth, foot/feet, goose/geese ve man/men gibi sözcük çiftlerinde görebiliriz.
Bu değişim, benzer bir sesli kayması yaşayan tüm Cermen dil ailesinde yaygın olarak gözlenir.
Sonuç
En nihayetinde, sözcüklerin bir dilde yeni söz varlıklarına dönüşebilmesi için geçtikleri farklı yollar, o dildeki değişim biçimlerini de etkilemektedir.
Human, İngilizceye yerli bir sözcük değildir. Latinceden ödünç bir sözcük olduğu için de değişim biçimi en başından beri İngilizcenin bir parçası olan ‘’man’’ ya da ‘’woman’’ gibi yerli sözcüklerden çok farklıdır.
Çevirmen: Tuğçem Müge Gür
Editör: Begüm Gür