_edited_p.png)
Yok Olmadan Önce Dinlemeniz Gereken 25 Tehlike Altındaki Dil
Bir dili kaybettiğimizde yalnızca kelimeleri değil, o dilin bütün bakış açısını kaybederiz
UNESCO’ya göre, dünya üzerinde yaklaşık 25,000 dil yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olup bazılarını kullanan yalnızca 30 kişi kalmıştır. Dünya üzerinde hala kullanılmakta olan dillerin %50’sinin, 21. Yüzyıl sonunda yok olacağı düşünülmektedir. UNESCO, bir dilin yok olma tehlike derecesini belirleyebilmek için beş kategoriden oluşan bir sınıflandırma kullanır.
· Korunmasız- Bu dilleri genellikle çocuklar kullanır ancak kullanıldığı yerler, ev gibi belirli alanlarla sınırlı kalabilir.
· Tehlike Altında- Bu dilleri çocuklar artık evlerinde dahi ana dil olarak kullanmazlar.
· Yüksek Tehlike Altında- Bu dili yalnızca yaşlılar ve eski nesil kullanır. Orta yaşlılar bu dili anlayabilir ancak kendi aralarında veya çocuklarıyla bu dil aracılığıyla anlaşmazlar.
· Çok Yüksek Tehlike Altında- Bu dilleri kullanan en genç kesim yaşlılardır, onlar da dilin belli bir kısmını nadiren konuşurlar.
· Yok Olmuş- Bu dilleri kullanan kimse kalmamıştır.
Bu güzel dillere dikkatinizi çekebilmek için, bu dilleri hala “ana dil” olarak kullanan 25 kişiden: “Her dil, hayata farklı bir bakış açısı getirir.” cümlesini kaydetmelerini istedik. Tüm kayıtları aşağıda bulabilirsiniz.
Wiradjuri- Avusturalya- Kullanan sadece 30 kişi kaldı
Ne yazık ki Avustralya’ya özgü 250 orijinal dilden yalnızca 40 tanesi günümüzde varlığını sürdürebilmiştir. Bu kırk dilden biri olan Wiradjuri, Yeni Güney Galler’in güney batısında kullanılmaktadır. Wiradjuri sözlüğünün basılması, bu dilin yeniden canlanmasını ve birçok bölgedeki okullarda öğretilmesini sağlamıştır.
Nawar- El Salvador- Kullanan sadece 200 kişi kaldı
“Pipil” olarak da bilinen bu dili kullanan 200 kişi kalmıştır. Bazı bölgelerde yok olmuş olmasına rağmen bu dili ikinci dil olarak kullanan kişi sayısı artmaktadır. Bu da dilin, yeniden canlandığının göstergesidir.
Aymaraca- Bolivya, Şili, Peru- Kullanan sadece 2,000,000 kişi kaldı
Bu dil, bir milyondan fazla kişinin kullandığı ender yerel Amerika dillerinden biridir. İlginç bir şekilde bu dili kullanan kişilerin zaman kavramı, hepimizinkinden farklıdır: Dil bilim ve işaret dili analizleri, bu dili kullanan kişilerin geçmişi gelecek, geleceği ise geçmiş olarak kabul ettiklerini ortaya çıkarmıştır.
Balti- Hindistan, Pakistan- Kullanan kişi sayısı bilinmiyor
Günümüzde bu dil, Kuzey Pakistan’da ve Kuzey Hindistan’ın bazı bölgelerinde kullanılmaktadır. 1948 yılından beri İngilizce ve Urduca’nın etkisinde kalsa da bu dili kullanan insanlar, Tibet lehçesine özgü birçok kelimeyi, köklerini korumak için muhafaza etmiştir.
Baskça- İspanya, Fransa- Kullanan sadece 660,000 kişi kaldı
Dünya genelinde kullanılan hiçbir yaşayan dille bağlantısı olmayan Baskça, “izole dil” sınıfına girmektedir. Ayrıca bu dilin, Avrupa’daki tek Hint-Avrupa öncesi dil olduğu düşünülüp Neolitik dönemdeki kıtanın dilbilimsel yapısının bir kanıtı olarak nitelendirilmektedir. Bu dili kullanan kişiler, İspanya’nın Navarra eyaleti olan Bask Özerk Bölgesi ve Fransa’daki Pyrénées-Atlantiques bölgesinde yaşamaktadır.
Belarusça- Belarus, Litvanya, Letonya, Polonya, Rusya, Ukrayna- Kullanan sadece 4,000,000 kişi kaldı
Belarus’un resmi dili olan Belarusça,; Litvanya, Letonya, Polonya, Rusya ve Ukrayna’da da kullanılmaktadır. Bu dili kullanan kişi sayısı, çalışmadan çalışmaya değişse de genel kanı: Belaruslular’ın çoğunun evde Rusça konuştuğu ve yarısının Rusça yazıp, konuşabildiği yönündedir.
Bretonca- Fransa- Kullanan sadece 250,000 kişi kaldı
Bu dil, göç eden Britanyalılar tarafından Erken Orta Çağ’da Normandiya’ya getirilmiştir. Çift dil öğrenen gençlerin sayısı artmış olmasına rağmen bu dil hala yüksek tehlike altında olan diller arasında sayılmaktadır.
Çoktav- ABD- Kullanan sadece 9500 kişi kaldı
ABD’nin Güney Batı bölgesine özgü dil ailesine mensup olan bu dil; Louisiana, Missisippi ve Oklahoma’da yalnızca 9.500 kişi tarafından kullanılmaktadır. Yazılı Çoktav dili, 19. yüzyılın başlarında ABD’nin medeniyet programı yardımıyla geliştirilmiştir.
Kernevekçe- İngiltere- Kullanan kişi sayısı bilinmiyor
Birleşik Krallık’da azınlık dili olarak bilinen ve AB tarafından korunan bu dil, Cornwall kimliğinin bel kemiğidir. Eskiden yok olmuş diller arasında sayılmış olsa da canlandırma çabaları sayesinde günümüzde bu dili kullanan kişi sayısı artmaktadır.
Guarani- Paraguay, Arjantin, Brezilya- Kullanan kişi sayısı bilinmiyor
Bu dilin, Latin Amerika dilsel yapısında daha önce görülmeyen bir şekilde, genellikle Avrupa dillerine hakim çok sayıda yabancı konuşmacısı vardır. Guarani dilinin birçok versiyonu hala Arjantin, Bolivya, Brezilya, Paraguay ve Uruguay’ın bazı bölgelerinde kullanılmaktadır. “Jaguar” ve “Pirana” kelimeleri, Guarani dilinden alınmıştır.
İrlandaca/Galce- İrlanda – Kullanan sadece 440,000 kişi kaldı.
Bu dil, Büyük Kıtlık’a kadar İrlanda’nın kentsel ve kırsal bölgelerinde herkesçe kullanılıyordu. İrlandaca 2007 yılında resmi bir AB dili olmuştur ve en yakın dil akrabaları Mann Adasında yaşayanların kullandığı İskoç Galcesi ile Man dilidir.
Kalmukça- Rusya – sadece 153,602 kişi konuşuyor.
En yaygın dini Budizm olan Avrupa’nın bir bölgesinde, sadece azınlığın kullandığı bir dildi. “Jedi’nin Dönüşü” isimli Star Wars filmindeki Ewoklar’ın dili, Kalmukçanın eşsiz fonetiği temel alınarak yaratılmıştır.
Limburgca- Hollanda, Almanya – Kullanan kişi sayısı bilinmiyor.
Bu dili kullananlar Hollanda ile Almanya’ya yayılmıştır. Almanca ve Flemenkçe ile birçok dil özelliği paylaşmakta olup, genellikle ikisinden birinin farklılaşmış hali olarak düşünülmektedir.
Lombardça- İtalya, İsviçre – Kullanan sadece 3,500,000 kişi kaldı.
İtalya ve İsviçre insanının kullandığı bir dil olmasına rağmen azınlık bir dil olarak görülmektedir. Ana İtalyancadan yapısal olarak ayrıldığını göz önünde bulundurduğumuzda yeni jenerasyonların özellikle kırsal alanlarda bu dili kullanması oldukça düşük bir ihtimal taşımaktadır.
Nafusi Dili -Libya – Kullanan sadece 240,000 kişi kaldı.
Bu Afro-asyatik dil, yaklaşık 240.000 kişi tarafından, en çok Libya’nın kuzeybatısındaki Nafusa Dağlarında kullanılmaktadır. Eski Nafusi Dilinin el yazılarındaki ilk kullanımı M.Ö. 12.yüzyıla dayanmaktadır.
Kuzey Frizce- Almanya – Kullanan sadece 10,000 kişi kaldı.
Bu azınlık dil, 1976 yılında, sadece 10.000 kişi tarafından kullanıldığı için “yüksek tehlike altında olan diller” kategorisine alınmıştır. 2004 yılında bir eyalet kanunu sayesinde, Kuzey Almanya’nın Nordfriesland ili ile Heligoland Adasının resmi dili olarak kabul edilmiştir.
Kuzey Lapça- Finlandiya, Norveç, İsveç, Rusya – Kullanan 30,000 kişi kaldı.
Kuzey Lapça, Ural dil ailesinin bir parçası olup ilk olarak 18. yüzyılın ortalarında belgelenmiştir. Norveç’te resmi, Finlandiya ve İsveç’te azınlık dil olarak kabul edilmektedir. Rusya’nın Finlandiya ve Norveç sınırları civarında da bu dili kullanan kişileri bulmak mümkündür. Ayrıca son zamanlarda idari yazılarda da kullanılmaya başlanmıştır.
Ojibva Dili- ABD – Kullanan sadece 6,000 kişi kaldı.
Kuzey Amerika’nın bu yerel dili, yerel isimleri ve oldukça sık kullanılan yerel yazı sistemlerini içinde barındıran lehçeler bütününden oluşmaktadır. Sadece tek bir lehçeden oluşmadığı için hepsini temsil eden bir yazı sistemi de bulunmamaktadır. Michigan, Minnesota ve Wisconsin eyaletlerinde kullanılmaktadır.
Osetçe- Gürcistan, Rusya – Kullanan sadece 550,000 kişi kaldı.
Kafkas Dağlarının kuzey yamaçlarında yaşayan 550.000 kişi tarafından kullanılan bu dilin kökeni oldukça eskiye dayanmaktadır. Hint-Avrupa dil ailesinin İran koluna aittir. Kuzey kısmı Rusya’da, Güney kısmı ise Gürcistan’da yer alan Osetya’da kullanılmaktadır.
Keçuva Dili- Bolivya, Peru – Kullanan sadece 2,300,000 kişi kaldı.
Önceden İnka İmparatorluğunun ana dili olan Keçuva Dilinin farklılaşmış türleri: And Dağlarında ve Güney Amerika’nın dağlık alanlarında kullanılmaktadır. 2009 yılında Bolivya, Keçuva Dilini ve diğer başka yerel dilleri ülkenin resmi dilleri arasına almıştır.
Venedikçe- İtalya, Hırvatistan, Slovenya, Brezilya, Meksika – Kullanan sadece 3,800,000 kişi kaldı.
Venedikçenin kökeni, Latincenin en çok bilinen türlerinden gelmekte olup bu dil ağırlıklı (ve de kaçınılmaz) olarak İtalyancanın etkisi altındadır. Venedik ve İtalya’nın kuzeydoğusunda yer alan Veneto bölgesinde dört milyon insan tarafından kullanılmaktadır. İtalya’nın dışında ise Brezilya’nın Rio Grande Do Sul eyaleti ve Meksika’nın Chipilo şehrindeki topluluklar tarafından kullanılmaktadır.
Valonca -Belçika, Fransa, Lüksemburg – Kullanan sadece 600,000 kişi kaldı
20. yüzyılın ortalarından beri dilin aktarımındaki sınırlamalar sebebiyle dili kullanan kişi sayısı büyük bir hızla düşmüştür. Çeşitli kuruluşlar dilin, özellikle genç bireyler arasında kullanımını canlı tutmak için ayrı bir özenle çalışmaktadır.
Galce- Galler, Arjantin, Kanada – Kullanan sadece 750,000 kişi kaldı
Galler’de, bir milyonun üzerinde kişinin kullandığı bu dil Kelt dillerinin Breton koluna mensuptur. Patagonya Galcesi olan farklılaşmış hali, Britanya halinin uzun İngilizce kelimelerini İspanyolca karşılıklarıyla değiştirerek, Arjantin’in Y Wladfa bölgesinde (Galli insanların yaşadığı bir yer) kullanılmaktadır. Ayrıca 1977 yılındaki NASA’nın Voyager Programında dünyayı temsil etmek üzere gösterilen 55 dilden biriydi.
Batı Frizcesi -Hollanda – Kullanan kişi sayısı bilinmiyor.
Batı Frizcesi en çok Hollanda’nın kırsal kesimlerinde kullanılırken aynı zamanda bu dilin Britanya dışında konuşulan diller arasında İngilizceye en çok benzeyen dil olduğu düşünülmektedir. 1980 yılından beri Hollanda ilkokullarında zorunlu bir ders olarak öğretilmektedir.
Wichi Dilleri- Arjantin, Bolivya – Kullanan kişi sayısı bilinmiyor.
Wichi Dilleri; Noktén, Vejoz, Wiznay and Matawayo’dan oluşmaktadır. Arjantin ve Bolivya’nın bazı kesimlerinde, özellikle de yaklaşık 10.000 Whichi’nin yaşadığı Arjantin’in üçüncü büyük şehri olan Rosario’da kullanılmaktadır.
Yazar: Begüm Gür, Bengisu Gülüm Sert
Editör: Begüm Gür, Bengisu Gülüm Sert
Comments